Zawodowe uszkodzenie słuchu
Uszkodzenie słuchu spowodowane hałasem (noise-induced hearing loss – NIHL) jest to symetryczny, odbiorczy ubytek słuchu, powolnie postępujący na przestrzeni wielu lat narażenia, dotyczący w szczególności wysokich częstotliwości, z typowym załamkiem dla 3–6 kHz.
Podstawowym testem stosowanym do oceny stanu słuchu jest audiometria tonalna.
Ryc. 1. Audiogram – typowy ubytek słuchu spowodowany hałasem
We wczesnym okresie uszkodzenie słuchu może pozostawać niezauważone przez osobę nim dotkniętą, ponieważ w głównej mierze dotyczy częstotliwości wyższych niż pasmo mowy. Dynamika uszkodzenia słuchu jest stosunkowo szybka w ciągu pierwszych 10 lat ekspozycji, po czym ulega spowolnieniu. Po 15 latach pracy w hałasie krzywa przyrostu ubytku słuchu ulega wysyceniu. W niewielkim stopniu uszkodzenie obejmuje również częstotliwości niższe, tj. < 2 kHz.
Ryc. 2. Audiometria tonalna – progresja uszkodzenia słuchu spowodowanego narażeniem zawodowym na hałas
Zgodnie z aktualnie obowiązującym wykazem chorób zawodowych1 zawodowe uszkodzenie słuchu definiowane jest jako: „Obustronny trwały2 odbiorczy3 ubytek słuchu4 typu ślimakowego5 lub czuciowo-nerwowego6 spowodowany hałasem7, wyrażony podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz”.
Opierając się na modelu ISO1999:19908 szacowania ryzyka uszkodzenia – który uwzględnia
takie zmienne jak wiek, płeć, poziom i lata narażenia – można przyjąć, że uszkodzenie słuchu
nie powinno wystąpić u osób ze zdrowymi uszami, jeśli okres narażenia na hałas
o poziomach 90 dB(A) nie przekracza 6 lat, o poziomach 87 dB(A) – 10 lat,
a o poziomach 85 dB(A) – 15 lat. Prostokąty określają zakres częstotliwości ważnych
dla rozumienia mowy, istotnych również w orzekaniu o chorobie zawodowej.
Ryc. 3. Audiogram u osoby z rozpoznaną chorobą zawodową – zawodowym uszkodzeniem słuchu
Dla rozumienia mowy istotne jest utrzymanie dobrego słuchu w szczególności w częstotliwościowym paśmie mowy, tj. w zakresie 0,5–4 kHz (stąd wybór częstotliwości środkowych z tego przedziału, tj. 1, 2 i 3 kHz dla celów orzekania o chorobie zawodowej). Ubytki słuchu do 40 dB uważane są, zgodnie z kategoryzacją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), za ubytki słuchu niewielkiego stopnia, zwykle niewymagające protezowania słuchu dla utrzymania jego społecznej wydolności (poza zawodami wymagającymi specjalnej ostrości słuchu, czy słyszenia kierunkowego).
Biorąc pod uwagę 5-decybelowy skok w badaniu audiometrii tonalnej, próg uszkodzenia słuchu istotny dla zaburzeń rozumienia mowy w definicji choroby zawodowej wyznaczono na poziomie co najmniej 45 dB (w uchu lepiej słyszącym).
1 Pozycja 21 Załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r.
(DzU z 2009 r. nr 105, poz. 869).
2 Uszkodzenie jest nieodwracalne.
3 Przewodzenie dźwięku od jego źródła przez ucho zewnętrzne (małżowina uszna i przewód
słuchowy zewnętrzny) oraz ucho środkowe (błona bębenkowa, łańcuch kosteczek słuchowych)
są niezaburzone.Upośledzony jest natomiast odbiór dźwięku, tj. proces polegający na zamianie
bodźca dźwiękowego w impuls elektryczny, który zachodzi w uchu wewnętrznym.
4 Ubytek słuchu = podwyższenie progu słuchu.
5 Uszkodzone są wybiórczo komórki słuchowe zewnętrzne ślimaka.
6 Uszkodzone są komórki słuchowe zewnętrzne, inne struktury ślimaka oraz wtórnie
dendryty nerwu słuchowego i komórki zwoju spiralnego. Do tych zmian dochodzi
na przestrzeni wielu lat narażenia na hałas.
7 Ubytek słuchu ma charakter odbiorczy — ślimakowy lub czuciowo-nerwowy, a kształt krzywej
audiometrycznej jest typowy dla uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem (krzywa
audiometryczna opadająca powyżej 2 kHz, z załamkiem, tj. najgłębszym ubytkiem słuchu
dla 4–6 kHz). Konieczne jest przy tym wykazanie związku niedosłuchu z wieloletnim
narażeniem na hałas w miejscu pracy, przekraczającym wartość NDN (najwyższego
dopuszczalnego natężenia), tj. 85 dB(A).