Szczepienia przeciwko WZW typu B
Aktem prawnym poruszającym w pewnej części kwestię pracy w narażeniu na materiał biologiczny jest Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, gdzie określono m.in. zasady uodporniania osób wrażliwych na zakażenie. Zgodnie z art. 5 osoby przebywające na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej zobowiązane są do poddawania się szczepieniom ochronnym przeciw chorobom zakaźnym w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych. Wykaz obowiązkowych szczepień ochronnych, zasady przeprowadzania i dokumentacji szczepień określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień. W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu B obowiązkowe szczepienia ochronne dotyczą miedzy innymi uczniów szkół medycznych, studentów wyższych szkół medycznych oraz osób wykonujących zawód medyczny, narażonych na zakażenie HBV.
Obowiązkowe szczepienia ochronne osób ubezpieczonych, w tym personelu medycznego, przeprowadzają świadczeniodawcy, z którymi Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł umowy na nie. Koszty przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych, o których mowa powyżej, są finansowane na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej, finansowanych ze środków publicznych. Koszty przeprowadzenia obowiązkowych szczepień ochronnych osób nieubezpieczonych finansowane są natomiast z budżetu państwa z części, której dysponentem jest minister właściwy do spraw zdrowia.
Program szczepień ochronnych ze szczegółowym schematem stosowania poszczególnych szczepionek oraz wskazaniami do szczepień obowiązkowych i zalecanych podaje Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu publikowanego do końca I kwartału każdego roku.
W przypadku innych grup zawodowych zastosowanie ma Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności. Wskazania te zostały określone w załączniku do rozporządzenia. W przypadku stanowisk pracy, na których występuje narażenie na kontakt z materiałem biologicznym pochodzenia ludzkiego (krew i inne płyny ustrojowe oraz wydaliny i wydzieliny chorych), wskazane jest wykonanie szczepień przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Należy dodać, że zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, koszty wykonania szczepień oraz preparatów do ich wykonania dla tej grupy pracowników ponosi pracodawca.
Przebycie cyklu szczepień powinno być udokumentowane, a informacja ta powinna znaleźć się w dokumentacji badań profilaktycznych pracownika. Konieczne jest także uzyskanie informacji, czy po szczepieniu sprawdzono poziom przeciwciał anty-HBs (co standardowo wykonuje się 1–2 miesiące po ostatniej dawce szczepionki), a po potwierdzeniu tego konieczne jest uzyskanie informacji o wyniku tego badania. Jeśli wynik wyniósł ponad 10 IU/l, pracownika uważa się za skutecznie zaszczepionego i dalsze okresowe badania ani dawki przypominające nie są potrzebne. Nawet przy późniejszym spadku poziomu przeciwciał poniżej poziomu uważanego za ochronny, uważa się, że człowiek nadal jest chroniony przed zakażeniem dzięki komórkom „pamięci immunologicznej”. Długotrwała pamięć komórkowa zapewnia bowiem ciągłość zabezpieczenia, a poziom przeciwciał natychmiast rośnie po kontakcie z wirusem HBV.
W chwili obecnej u zdrowych pracowników służby zdrowia, którzy w przeszłości zostali poddani pełnemu cyklowi szczepień, nie zaleca się rutynowego określania poziomu przeciwciał anty-HBs. Dotyczy to także osób, u których nigdy nie sprawdzano skuteczności szczepienia. Poziom przeciwciał anty-HBs określa się w przypadku ekspozycji na materiał potencjalnie zakaźny i w zależności od wyniku badania wdraża się odpowiednie postępowanie służące prewencji zakażenia HBV.
W przypadku osób nigdy nieszczepionych szczepienie przeciw WZW B należy wykonać przed podjęciem pracy lub niezwłocznie po jej rozpoczęciu. Istnieją różne opinie co do poprzedzającego szczepienie oznaczania przeciwciał anty-HBcT jako markera przebycia zakażenia w przeszłości. Dodatni wynik anty-HBcT oznacza przebycie zakażenia wirusem HBV (przy ujemnym wyniku HBs Ag) i tym samym świadczy o nabyciu odporności w sposób naturalny. Wobec powyższego nie ma potrzeby wykonywania szczepień ochronnych, co pozwala zredukować koszty działań profilaktycznych. Z drugiej strony rekomendacje europejskie oraz wytyczne CDC nie zalecają żadnych badań serologicznych przed podaniem szczepionki.
Po przeprowadzeniu szczepienia (3 dawki) w przypadku personelu medycznego zaleca się oznaczenie poziomu anty-HBs po 1–2 miesiącach po trzeciej dawce szczepienia. U osób z pozytywną reakcją na szczepienie w późniejszym okresie nie zaleca się okresowej kontroli przeciwciał anty-HBs (o czym była mowa powyżej) ani też podawania dawek przypominających szczepionki. Za poziom ochronny przed zakażeniem uważa się poziom przeciwciał anty-HBs powyżej 10 IU/l, aczkolwiek wedle niektórych specjalistów, reprezentujących konserwatywne stanowisko, poziom ten to powyżej 100 IU/l.
W przypadku stwierdzenia u pracownika poziomu anty-HBs poniżej 10 IU/l uważa się go za niezabezpieczonego przed zakażeniem HBV. U takiej osoby zaleca się oznaczenie antygenu HBs czy przeciwciał anty-HBc. W przypadku wyniku ujemnego należy podać czwartą dawkę szczepionki i po 1–2 miesiącach sprawdzić poziom przeciwciał anty-HBs; w przypadku braku odpowiedzi należy kontynuować i dokończyć standardowy cykl szczepień (podać piątą i szóstą dawkę) oraz ponownie oznaczyć poziom przeciwciał anty-HBs 1–2 miesiące po ostatniej dawce.
Jeśli po wszystkich 6 dawkach szczepionki nadal nie ma reakcji na szczepionkę, taką osobę uważa się za niewrażliwą na szczepionkę (tzw. non-responder). W sytuacji wystąpienia zdarzenia przerwania ciągłości tkanek i możliwej ekspozycji na wirusa HBV w postępowaniu poekspozycyjnym osoby te bezwzględnie wymagają podania swoistej immunoglobuliny anty-HBs.
W przypadku odmowy poddania się szczepieniu przeciwko WZW B (mimo że, jak wspomniano wcześniej, są to szczepienia obowiązkowe) fakt ten wraz z podaniem przyczyny powinien być odnotowany w dokumentacji medycznej. Warto też poprosić pracownika o pisemne oświadczenie odmowy poddania się zaproponowanemu przez lekarza szczepieniu.