Profilaktyka i leczenie chorób zawodowych głosu
Najskuteczniejszą formą profilaktyki rozwoju chorób zawodowych głosu jest przestrzeganie higieny oraz kształcenie głosu dające gwarancję opanowania prawidłowej emisji głosu. Jak wykazały wielośrodkowe badania przeprowadzone w populacji nauczycieli w Polsce, większość osób pracujących w zawodzie pedagoga nie jest głosowo przygotowanych do podjęcia pracy, wymagającej dużego obciążania narządu głosu. Każdy nauczyciel powinien zostać poddany procesowi szkolenia głosu w celu uzyskania jak najlepszego stopnia technicznego opanowania swego narzędzia pracy. Docelowym wynikiem nauki posługiwania się własnym głosem powinno być umiejętne wykorzystanie pracy całego aparatu głosotwórczego, w celu uzyskania najlepszego efektu głosowego jak najmniejszym kosztem. Z tego powodu coraz większym zainteresowaniem cieszą się działania profilaktyczne, mające na celu edukację nauczycieli na temat higieny głosu, prawidłowych nawyków głosowych oraz potrzeby poprawy jakości i wydolności głosu poprzez doskonalenia jego emisji. Należy podkreślić, że lepiej zapobiegać chorobom głosu u nauczycieli niż leczyć.
Ponadto u nauczycieli w trakcie badań profilaktycznych, tzw. okresowych, należy bezwzględnie wykonać badania laryngologiczne, co najmniej raz na 5 lat (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 30 maja 1996). Natomiast badanie foniatryczne powinno być wykonane ze wskazań laryngologicznych, tzn. w każdej sytuacji, gdy laryngolog stwierdza odchylenia od stanu prawidłowego. Dotyczy to także przypadków, w których typowe leczenie laryngologiczne nie przynosi efektów. Ma to szczególne zastosowanie w dysfoniach czynnościowych.
W leczeniu zaburzeń głosu pedagogów należy pamiętać o uwarunkowaniach zawodowych schorzenia. W ogólnoświatowych trendach dotyczących postępowania w dysfoniach zawodowych dominuje podejście holistyczne. Podkreśla się, że celem leczenia zawodowych zaburzeń głosu jest przywrócenie takiego stanu narządu głosu, który spełniałby potrzeby pacjenta zarówno socjalne i emocjonalne, jak i zawodowe. Jest to w zgodzie ze standardami światowymi, w których zwraca się coraz bardziej uwagę na jakość życia osób z różnymi chorobami. Nowoczesne pojęcie zdrowia, zgodnie z zaleceniami WHO, jest znacznie szerszym pojęciem niż tradycyjne, gdyż równie ważne jak aspekty fizjologiczne i biofizyczne choroby, okazują się zmiany psychiczne i społeczne w życiu pacjenta. Wiąże się to z wprowadzeniem pojęcia „jakości życia” (Quality of life – QoL) i dążeniem do określenia, w jaki sposób dolegliwości wynikające z choroby obniżają jakość życia w subiektywnym odczuciu pacjenta. Z tego powodu, cele terapii dysfonii powinny spełniać też aspekty zawodowe i socjalne leczonych osób, oczywiście przy uwzględnieniu ich realnych możliwości.
Do metod terapii zaburzeń głosu należą: 1. rehabilitacja głosu, 2. mikrochirurgia, 3. farmakoterapia, 4. psychoterapia, 5. fizykoterapia, 6. leczenie balneologiczne. Z wymienionych metod najważniejsza jest rehabilitacja głosu, która ma za zadanie przywrócić prawidłową funkcję głosową krtani poprzez korektę emisji głosu, usprawnienie narządu głosu i jego powrót do optymalnego działania. W przypadku nauczycieli terapia głosu może być prowadzona podczas płatnego rocznego urlopu dla poratowania zdrowia, który przysługuje pedagogom, zatrudnionym na pełnym etacie, trzykrotnie w trakcie kariery zawodowej, po przepracowaniu 7 lat (Karta Nauczyciela roz.8, art.73). Rehabilitacja głosu dotyczy to nie tylko dyfonii czynnościowych, ale i organicznych, gdzie przeważnie konieczne jest leczenie mikrochirurgiczne. Jednak przed wkroczeniem z leczeniem operacyjnym powinno się najpierw prowadzić ćwiczenia emisji głosu. Zdarza się, że zmiany typu guzki głosowe, małe przerosty polipowate fałdów głosowych lub owrzodzenia kontaktowe ustępują po rehabilitacji głosu, bez konieczności operacji. Gdy jednak zabieg chirurgiczny jest konieczny, rehabilitację głosu rozpoczynamy przed zabiegiem, a kontynuowanie jej po interwencji chirurgicznej jest wskazane, nie tylko dlatego, aby poprawić jakość i wydolność głosu, ale i zapobiec nawrotowi schorzenia.
Rehabilitacja tzw. głosu zawodowego u osób ze zmianami patologicznymi w narządzie głosu jest jednym z najważniejszych elementów leczenia, nie mniej wchodzi ona w skład kompleksowego postępowania leczniczego. Terapia zaburzeń głosu powinna być prowadzona lekarza specjalistę (foniatrę lub laryngologa, specjalizującego się w zaburzeniach głosu). Ćwiczenia korekty emisji głosu w trakcie rehabilitacji mogą być prowadzone przez logopedę/terapeutę głosu, powinny być one dobrane indywidualnie, w ścisłej współpracy z foniatrą. Należy podkreślić, że rehabilitacja głosu prowadzona przez logopedę, bez lekarskich badań specjalistycznych, może spowodować u osób ze zmianami patologicznymi krtani nieodwracalne szkody.
Leczenie zaburzeń głosu często wymaga kompleksowego, wielospecjalistycznego postępowania, w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta. Lekarz specjalista, po dokładnej diagnostyce narządu głosu, czasami decyduje o potrzebie konsultacji endokrynologicznej, alergologicznej lub gastrologicznej. Ostatnio coraz częściej w proces terapii schorzeń narządu głosu włącza się też psychologów i fizykoterapeutów. Rola psychologa polega na pomocy w rozwiązywaniu problemów psychicznych pacjenta oraz nauczeniu go radzenia sobie ze stresem, który warunkuje szereg chorób narządu głosu. Wsparcie psychologiczne często poprawia efekty rehabilitacji głosu. Podobnie, działania fizjoterapeutyczne mogą pozytywnie wpłynąć na proces leczenia. Szczególnie w przypadku hyperfunkcjonalnych dysfonii, związanych z podwyższonym napięciem mięśniowym w rejonie krtani, istotną rolę w wielospecjalistycznym zespole terapeutycznym odgrywa fizjoterapeuta, odpowiednio przygotowany do terapii manualnej (masażu) tej okolicy.