Zasady higieny pracy i życia nauczyciela

Praca nauczyciela odbywa się głównie w pomieszczeniach zamkniętych (klasach, salach wykładowych, aulach). Konstrukcja i warunki w nich panujące powinny być optymalne dla narządu głosu. Najważniejsze jest zapewnienie prawidłowego mikroklimatu pomieszczenia, na który składają się głównie: wilgotność, temperatura powietrza, zapylenie oraz ruch powietrza. Niekorzystnym czynnikiem, występującym powszechnie w środowisku pracy nauczyciela, jest również hałas.

Wilgotność i temperatura powietrza
W pomieszczeniach zamkniętych w okresie grzewczym, który w naszych warunkach klimatycznych trwa średnio 7-8 miesięcy, powietrze jest stosunkowo suche. Jego wilgotność zwykle nie przekracza 45%. Wartości takie są za niskie dla prawidłowego funkcjonowania narządu głosu. Przy temperaturze stanowiącej "komfort cieplny", która dla zamkniętych pomieszczeń waha się od 18°C do 21°C, optymalna wilgotność powietrza dla pracy nauczyciela albo wokalisty powinna wynosić 60-70%.
Podczas intensywnego mówienia lub śpiewu wdychamy 3-4 razy więcej powietrza niż przy spokojnym oddychaniu. W warunkach fizjologicznych oddychamy przez nos, w którym powietrze zewnętrzne zostaje ogrzane, oczyszczone z zanieczyszczeń oraz nawilżone. Podczas znacznego wysiłku głosowego oddychamy przez usta. Stąd zanieczyszczone, zbyt suche powietrze powoduje nadmierne wysychanie błony śluzowej gardła i krtani.
Należy:
• dbać o prawidłową wilgotność powietrza w miejscu pracy (chociażby poprzez umieszczenie zbiorników z wodą na kaloryferze, doraźnie można zastosować mokre ręczniki),
• starać się nie przegrzewać pomieszczeń klasowych,
• często wietrzyć pomieszczenie - podwyższa to wilgotność,
• przed długim mówieniem wypić łyk letniego niskosłodzonego i niegazowanego płynu, czynność tę powtarzać, gdy tylko pojawi się uczucie "suchości w gardle" (zawsze wcześniej należy przygotować sobie taki napój),
• w razie występowania zanikowego zapalenia błony śluzowej gardła i krtani przed długim mówieniem rozgryźć kapsułkę witamin A+E.

Zapylenie
Jeśli na parapecie w klasie położymy białą kartkę i obejrzymy ją następnego dnia będziemy zdziwieni jak duże zapylenie panuje w miejscu pracy. Klasycznym przykładem efektu zapylenia jest brud zbierający się na firankach. Jak już wspomniano wyżej w czasie mówienia nabieramy powietrze przez usta, które w ten sposób omija jamy nosa. Jedną z zasadniczych funkcji jam nosa jest oczyszczanie wdychanego powietrza z pyłów (cząstek) o średnicy >5 µm. Cząstki o rozmiarach poniżej 5 µm mogą docierać nawet do pęcherzyków płucnych. Szkodliwość zapylenia polega na jego drażniącym i alergizującym działaniu na błonę śluzową dróg oddechowych (w tym krtani), co szczególnie niekorzystnie wpływa na narząd głosu poddany dużemu obciążeniu. Należy:
• regularnie odkurzać pomieszczenia klasy oraz przecierać podłogi wilgotną ścierką
• unikać zakładania zasłon i firanek, w których może gromadzić się pył i kurz,
• wyznaczać dyżurnych do regularnego przecierania parapetów wilgotną szmatką
• regularnie spryskiwać (wycierać) kwiaty w klasie (są siedliskiem kurzu),
• tablicę zawsze wycierać mokrą gąbką (pył z kredy to również czynnik drażniący),
• w razie istnienia choroby alergicznej stosować się do ogólnych zasad zmniejszenia ekspozycji na alergen.

Ruch powietrza
Ruch powietrza jest ważnym czynnikiem dynamicznym wpływającym na mikroklimat zamkniętych pomieszczeń. Wymiana powietrza w miejscu pracy jest bardzo ważna, ale musi się odbywać w sposób nieodczuwalny dla człowieka. Ruch powietrza powinien zachodzić z prędkością około 0,5 m/s. Większa prędkość ruchu powietrza jest odczuwalna i może być szkodliwa, potocznie określamy ją wtedy jako "przeciąg". Nadmierny ruch powietrza może powodować ochłodzenie i nadmierne wysychanie błony śluzowej krtani, również poprzez wzrost zapylenia w pomieszczeniu. Należy:
• unikać nadmiernego ruchu powietrza ("przeciągów") podczas mówienia,
• pomieszczenia wietrzyć krótko i intensywnie, wykorzystując do tego celu np. przerwę.

Hałas w miejscu pracy
Natężenie głosu (subiektywnie odczuwane jako głośność) wypowiadanego szeptem wynosi około 50 dB, mowy potocznej 65 dB, a krzyku średnio 80 dB. Takie poziomy hałasu nie stanowią zagrożenia dla narządu słuchu, mimo to sprzyjają one występowaniu chorób narządu głosu. Problem ten dotyczy głównie przedszkolanek i nauczycieli szkół podstawowych. Jak wykazały badania przeciętny poziom hałasu w przedszkolu wynosi 75-80 dB. Zmusza to osoby mówiące do nadmiernego wysiłku głosowego. Typową reakcją na hałas, szczególnie u początkujących pedagogów, jest mówienie "podniesionym głosem" - to jest zbyt głośno i wysoko. Powoduje to wzrost wartości średniego położenia głosu w czasie mowy, zwiększenie napięcia mięśniowego oraz "twarde" nastawienie głosowe. W konsekwencji prowadzi to do nieprawidłowego (nadmiernego) obciążenia fałdów głosowych i powstawania uszkodzeń narządu głosu. Podniesiony głos nauczyciela powoduje u dzieci nawyk głośnego mówienia sprzyjający rozwojowi dysfonii dziecięcych tj. czynnościowych zaburzeń głosu w wieku rozwojowym. Wytwarza się swego rodzaju "błędne koło" uzależnień przyczynowych.
Należy:
• wypracować u dzieci zwyczaj niezbyt głośnego mówienia,
• nie przekrzykiwać słuchaczy,
• starać się zapanować nad hałasem swoim autorytetem,
• mówiąc starać się wykorzystać okresowe przerwy w hałasie,
• osoby słabiej słyszące posadzić w pierwszych ławkach,
• wykorzystywać nowoczesne aparaty wzmacniające głos (mikrofon, wzmacniacz),
• w razie niemożności opanowania hałasu ograniczyć mówienie.

Higiena życia
Dla prawidłowego funkcjonowania części organizmu, jaki stanowi narząd głosu, konieczne jest utrzymywanie w zdrowiu i odpowiedniej kondycji całego ciała. Tryb życia codziennego nauczyciela musi uwzględniać czas na pracę, spożywanie regularnych posiłków, odpowiednio długi czas na sen czy wypoczynek,  relaks jak również na  rozrywkę. Dlatego też istotne jest racjonalne wykorzystanie odpoczynku podczas przerw między lekcjami. Anie jak to często bywa głośna rozmowa w pokoju nauczycielskim przy mocnej kawie czy herbacie.
 Praca nauczyciela ma charakter statyczny, dlatego też szczególnie istotna jest dbałość o sprawność fizyczną. Poprawia ona koordynację oddechowo-ruchową i ogólną wydolność układu oddechowego. Prawidłowy oddech to podstawa dla prawidłowego funkcjonowania traktu głosowego. Korzystny jest wypoczynek czynny oraz nie przeciążanie narządu głosu poza pracą.
Również stres, powodując nadmierne napięcie psychiczne i fizyczne, wpływa niekorzystnie na narząd  głosu. Dyskomfort, ból, czy uczucie sztywności w obrębie narządu głosu jest oznaką napięcia mięśniowego. Zaciśnięte i spięte mięśnie gardła wpłyną na nieprawidłowy sposób tworzenia się głosu, wzmożoną męczliwość jak również na brak koordynacji oddechowo-fonacyjnej.  Należy w miarę możliwości unikać stresu i nauczyć się go rozładowywać, stosując odpowiednie techniki i ćwiczenia relaksacyjne, rozluźniające mięsnie aparatu mowy i głosu. W tym aspekcie niezmiernie ważne jest również wytwarzanie koleżeńskich stosunków międzyludzkich wśród pedagogów pracujących w tej samej szkole. Zapobiega to różnym urazom psychicznym i socjologicznym wpływającym na powstawanie zaburzeń głosu.
Infekcje górnych dróg oddechowych istotnie upośledzają czynność narządu głosu. Jeśli pojawią się pierwsze oznaki infekcji: ból gardła, chrypka, katar, podwyższona ciepłota ciała, konieczne jest szybkie włączenie leczenia oraz ograniczenie lub zupełne przerwanie narażenia na wysiłek głosowy w okresie choroby.
W zawodzie pedagoga niedopuszczalne jest palenie papierosów. Oprócz negatywnego wzorca zachowania dla wychowanków dym papierosowy i zawarte w nim szkodliwe substancje wpływają wyjątkowo niekorzystnie na narząd głosu. Wdychany przez palacza dym tytoniowy powoduje przekrwienie, wysuszenie czy też zapalenie śluzówki całego traktu głosowego. Bez zaprzestania palenia papierosów niemożliwe jest pełne wyleczenie niektórych powszechnych chorób górnych dróg oddechowych (takich, jak przewlekłe zanikowe zapalenie błony śluzowej gardła), a także skuteczna rehabilitacja narządu głosu.
Równie niekorzystny wpływ na fałdy głosowe ma nadmierne spożywanie mocnej kawy i herbaty. Zawarta w nich kofeina (kawa) czy teina (herbata) są czynnikami szkodliwymi i przyczyniają się do wysuszenia błony śluzowowej fałdów głosowych. Co dalej daje uczucie suchości w gardle, ustach, ciągłe chrząkanie i zmianę jakości tworzonego głosu.
Ważne miejsce w higienie narządu głosu nauczyciela stanowi właściwe nawadnianie fałdów głosowych. Jest ono bowiem jednym z ważniejszych uwarunkowań prawidłowej funkcji wibracyjnej fałdów głosowych. Każda osoba pracująca głosem narażona jest, w czasie mówienia, na wdychanie suchego powietrza, zawierającego zanieczyszczenia, które osadzają się na śluzówce gardła i krtani, co w konsekwencji doprowadzi do jej wyschnięcia i podrażnienia. Picie wody mineralnej niegazowanej,  podczas zajęć lekcyjnych, jest konieczne by utrzymać dobre nawilżenie śluzówki gardła i krtani.
Przestrzeganie, wyżej wymienionych, zasad higieny głosu w pracy głosem lub w procesie jego kształcenia jest podstawą, bez której nie możemy się obyć, jeśli planujemy zachować głos na długie lata. Odstępstwa od nich i zaniedbania w zakresie prawidłowej higieny prędzej czy później negatywnie odbiją się na kondycji aparatu głosowego.